“Ölməyin məndən öncə...”

Adına nə desək, tam şəkildə ifadə edəcək :”Ət dəyirmanı” olsunmu?

Ölüm xəbərini gecə yarısı eşidən kimi beynimdəki “assosiativ ölümlər” yenidən canlandı: Axundzadənin  Tiflisdəki, Ağaoğlunun İstanbuldakı, Cavidin Sibirdəki, Yusif Vəzirin Nijni Novqoroddakı, Rəsulzadənin Ankaradakı, Mirzə Balanın İstanbuldakı...

Ələkbər Sabirin Şamaxıdakı ölümünə ayrı paraqraf açaqmı? Dəfn namazını da qıldırmaq istəmirdilər...

1920-dən sonra “ölümdən betər” duruma düşüb “Dəli yığıncağı”yla mənəvi həyatını onsuz da nöqtələyən Məmmədquluzadənin 4 yanvar 1932-də Bakıdakı.....bəli, Bakıdakı ölümü.Cəfər Cabbarlı, məsələn.”Öldürülənlər” seriyası,məsələn...Müşfiq, Əhməd Cavad,Salman Mümtaz, Dilara Əliyeva, Aydın, Elmar Hüseynov,Rafiq Tağı..... Dünyada belə “silsilə” ağlınıza gəlirmi?

Selim Turanı 1994-cü ilin yayında ilk dəfə İstanbulda görmüşdüm, yaşadığı Parisdən bir neçə aydan sonra vəfat xəbəri gəldi. Yəni,Hüseynzadənin Bakıdan İstanbula qaçmağı kifayət etməmişdi, oğlu da 1947-dən sonra Türkiyədən didərgin düşmüş, taaa 1985-də qayıda bilmişdi...

Evində axırıncı  dəfə görüşəndə “Səlimin xanımı Şaikamızı itirdik”- demişdi Feyzaver Alpsar. Əlibəy Hüseynzadənin ən kiçik övladı 99 yaşında həyata gözlərini yumdu. Atası 80 il əvvəl yummuşdu. Mənə müsahibələrinin birində “Xəbəri universitetdə alıb evə yüyürdüm. Öldüm,öldüm,öldüm....”- demişdi. Xəritəni qabağımıza qoyub əvvəl  Quruzma kəndinin,sonra  isə mənim anadan olduğum kəndin yerini göstərmişdim.”Baxın, həmşəhri sayılırıq”- deyəndə, “Ürəyim hamıdan çox sizə isinir”-  deyib evin lap arxadakı otağına aparar, atasının balkonda gül-çiçəkləri necə əzizləməsindən danışar, ona ən məhrəm sənədləri göstərərdi.

Qəbrə qədər ikimizin arasında qalacağını bildiyinə görə, Azərbaycandan gəlib atasının tablolarından birini istəyənlərdən pul istəyənlərə qədər şikayət etmiş,dili iti,içi bomboş bir nəfər barədə dəfələrlə  “Onun nə istədiyini hələ anlaya bilmirəm”- deyə  giley-güzarını bildirmşdi .Təbii, yaşı çox az olduğuna görə,atasının 1926-da Fuad Köprülü ilə Bakıya getdiyini bilmirdi.Danışmış,o vaxtdan qalma nadir videonu göstərmişdim.Mən danışanda mütləq qeydlər götürər,”Blmədiyim şeylər var, öyrəndikcə çox sevinirəm”- deyə əsalət nümayiş etdirərdi.

”Fuad bəy məni oğluna almaq istəyirdi,olmadı”

 “Orhan bəy 1991-də Bakıya gəlmişdi”

“Eləmi, indi yaşayırmı?”

“2006-da vəfat etdi”

Uzun bir səssizlik...

Naxçıvan mənşəli rəssam  İbrahim Safinin (1898-1983)  yaşadığı Postacılar küçəsindəki “Eller” qalareyasında son illərə qədər açdığı sərgilər professorlar Aykut Kazancıgil, İbrahim Yıldırım,Hüseynqulu Xan Xoyskinin nəvəsi Kərim Məhmətzadə,şair-rəssam Yeşim Ağaoğlu.....hamımız üçün bayram olurdu.Qalareyanın sahibi Nurhan bəy mənə demişdi ki, Feyzaver xanım  nə vaxt istəsə, ona burada sərgi açmaq sərbəstdir. Açdığı hər sərginin xəbərini yazmaqla kifayətlənməz, aparıb evində də göstərərdim,nüsxəsini  özündə saxlayardı.

Əlibəy Hüseynzadənin kiçik övladı Feyzaver Alpsarın vəfatıyla bir dönəm qapandı,buna sözümüz yoxdur. Yeni bir dönəm açıldımı? Qətiyyən əmin deyiləm. Feyzaver Alpsardan (və eləcə də Kərim Məhmətzadədən,Timsal Karabəkirdən,Candan Azərdən...) aldığım müsahibələri,yazdığım xəbərləri kitab halında çap etdirəcəyəm. Ona görə burada qısa yazıram. Ən son görüşümüzdə çox şeyi çətinliklə xatırlasa da ona mənəvi cəhətdən sonsuz əziyyət verən bir  məsələni təkarlayıb durdu: “Atamın tablolarını məndən istəyəndə demişdilər ki, Bakıya gedəcəyik, tablolar muzeyə təhvil veriləndə mən də 3-5 kəlmə danışacağam. Hər an ölə bilərəm,niyə bunu gecikdirirlər,niyə getmədik?”

 Atasının İstanbulda çəkdiyi o tabloların hamısını dəfələrlə görmüş,Hüseynzadənin İstanbul universitetində oturduğu otağın muzey kimi mühafizə edildiyinə dəfələrlə şahid olmuşdum. Oğlu Səlim Turanın xeyli tablosuna İstanbul universitetinə bağışlamşdı. Elə isə Hüseynzadənin İstanbulda çəkdiyi o tablolar niyə Bakıya göndərilməliydi? Bəlkə o tabloları Feyzaver xanımdan alanlar ona, vəd etdikləri “xüsusi təyyarə ilə Bakıya aparmaq” başlarına dəysin, “Azərbaycan vətəndaşı” pasportu gətirdilər?  Hansı məntiqlə,hansı matematika ilə o tablolar ondan alınaraq Bakıya aparıldı? Ömrünün son illərində Feyzaver Alpsara ən çox mənəvi əziyyət verən bu məsələyə görə,bir çox insanın əli onu aldadanların iki yaxasından heç vaxt çəkilməyəcək. 28 may 1918-də elan edilən Azərbaycan Cümhuriyyətinin  də 29 oktyabr 1923-də elan edilən Türkiyə Cümhuriyyətinin də ideya  atası Hüseynzadə idi, Bakıda özünə yer tapa bilməyən o dahi adamın qızına Azərbaycanın vətəndaşlıq verməsi çox çətin iş idimi?  

Yaxalandığı Alzheimer xəstəliyi öz təsirini daha çox göstərdikcə onu tez-tez görməyim də çətinləşdi. Hər dəfə zəng edəndə Əminə xanım “Sizə  qapı həmişə açıqdır ,ancaq inanın ki,heç kimi tanımır.Onu bu halda görmək uyğundursa,,buyurun,gəlin”- deyir, çarəsizlik içində qalmaq canımı bir daha yandırır,göz yaşım yanaqlarımı isladırdı.

“Atamı Atatürk və Ağaoğlu öləndə ağlayan görmüşəm”- deyirdi həmişə.Ağlamaq növbəsi bizdədir. Şəxsən mənim üçün  Behcet Necatigilin

“Bıktım bu ölümlerden

Ölmeyin benden önce” –

misralarının müşaiyətiylə ağlamaq...

Mustafa Kamal Atatürk son nəfəsini verərkən baş yavər Salih Bozok yanında çarəsizliklə ölümü izləyən Kılıç Aliyə “Bax, Kılıç, bir tarix köçür”- demişdi (Kılıç Ali Nuri Paşanın da Bakıdakı baş yavəri olmuşdu-vəfa abidəsi idi)

Feyzaver Alpsarın ölümüylə 156 illik bir tarix köçdü...

Əbədi səfərində Kür qırağının o mərd, vəfalı insanlarının da sənin üçün göz yaşı tökdüklərinə əmin ol, Feyzaver Alpsar...

Haqqını halal et, Əlibəy Hüseynzadə...