Məyus olmamın səbəbi vaxtilə dahi Modilyaninin yaşadığı Monparnas, 19 ünvanında onun izlərini tapa bilməməyim idi. Bundan əlavə, yerin özü də daha rəssamın yaşaması üçün münasib yer kimi görünmürdü – hansısa dəmir körpülər, yolayrıcıları, heç bir romantika yox, 20-ci əsrin əvvəllərində impressionizm qoxusunun gəldiyi Monmartro ilə heç bir əlaqəsi yox...
Bir az sonra başa düşdüm ki, demək olar ki, Parisin mərkəzi hissəsində hər binada kiminsə adı olan lövhə asmaq olar. Və təkcə mərkəzdə yox, hər küçədə, yolayrıcında belə vaxtilə qüdrətli imperiya olan Fransanın paytaxtının zəngin tarixi əksini tapıb.
Bu şəhərdə “mərkəz” anlayışı nəhəng ərazini nəzərdə tutur və o qədər incəliklə düşünülüb, inşa edilib ki, ətraf yerlərdən az fərqlənir. Fransızlar əbəs yerə şəhəri planlaşdıran və inşa edən Hausmanın adını hörmətlə anmırlar ki, fransızca bu, Osman kimi tələffüz olunur.
Müasir Parisin digər problemi çox sayda mühacirlərin olmasıdır. Bunlar əsasən afrikalılar və ərəb ölkələrindən olanlardır.
Küçədə rus dilində, bəzən Azərbaycan dilində danışanları da görmək olur. Son illər bizim soydaşlarımızın çoxu orada yerləşib. Onlardan birinin taleyinə mənim də bağlılığım var, amma bu barədə bir az sonra.
Parisə ilk dəfə gedənlər daha çox heyrətlənirlər, belə ki, ilk mədəni şok çox güclü olur və bu da ciddi təsir göstərə, insanın həyatını dəyişdirə bilər.
Bu səfər çərçivəsində mən bir neçə adamla qarşılaşdım. Onlar 15-20 il əvvəl ilk dəfə Fransaya gəliblər və orada qalıblar. “Başı üstündə” olan, çətinlikdən qorxmayan və inadcıl olan bu adamlar indi Fransanın aparıcı şirkətlərində çalışırlar, ailə sahibidirlər, şəxsi həyatlarını qurublar.
Fransızların xüsusi etikası və estetikası, yumor hissi, manerası bəlkə də məndə ən çox təəssürat doğuran amillərdir. Ancaq məncə, bu məqamda mən də hamı kimi adiyəm. Dostlar deyirlər ki, Paris bahalı şəhərdir, kimin iki uşağı varsa əyalətə köçür, çünki burada 1,5 min avroya ailə saxlamaq çətindir.
Amma 2001-ci ildən başlayaraq Parisə etdiyim səfərlər zamanı adətən Şərq ölkələrindən olanlara məxsus qaraqabaq, qaşqabaq simaları burada görmədim.
Mən bu barədə fransızların özlərinə deyəndə onlar məni tolerant olmamaqda qınadılar və bildirdilər ki, bütün mədəniyyətləri qəbul etmək lazımdır.
Bu dəfə demək olar ki, hər 50 metrdən bir binaların birinci mərtəbələrində yerləşmiş dizayner firma və şirkətlərinin bolluğundan təəccübləndim. Onlar o qədər gözəl və cəlbedicidir ki, artıq bunların özü görməli yerlərə çevrilir. Dizaynerlərin çox olması parislilərin zövqü qiymətləndirməsilə izah olunur və bu, artıq ənənədir. Bu zövqü görmək üçün binaların fasadlarına, hətta pilləkənlərə baxmaq yetər.
İnsan yaxşı bir şeylə qarşılaşanda özü də yaxşı işlər görmək istəyir (söhbət normal insanlardan gedir). Fransız dilində danışa bilmədiyindən utanmağa başlayırsan, çünki burada ingilis dilində mağazalarda danışmaq lazım gəlir, belə ki, biznes maraqları sahiblərin qüruruna qalib gəlir.
İnsanların yeni şəraitə düşərkən necə dəyişdiklərini görməyi hər zaman maraqla müşahidə etmişəm. Parisdə Aqil Xəlil ilə görüş çox maraqlı oldu. O, təqiblərdən, ölüm təhlükəsindən ehtiyat edərək ölkəyə bir neçə il əvvəl gəlib.
Yəqin ki, çoxları bu gəncin əhvalatını bilir. “Azadlıq” qəzetinin reportyoru olan A.Xəlil təsadüfən ölkənin siyasi həyatının “qəhrəmanına” çevrilib və beynəlxalq qalmaqala səbəb olub.
Hər şey ondan başladı ki, o, 4-cü mikrorayondakı zeytun bağında aparılan qanunsuz tikilidən yazdı. Onun bağa fotoaparatla gəlməsi orada olan iki nəfər MTN zabiti tərəfindən döyülməsinə səbəb oldu.
Aqil həmin zabitlərin fotosunu çəkmişdi, fotoaparatını qoruyub saxlamışdı. Lakin zabitlər öz fotolarının qəzetdə dərc olunmasını Aqilə bağışlaya bilmədilər. Bunun ardınca ölüm hədə-qorxuları, cinayət təqibləri, qarayaxma kampaniyaları başladı.
Bu, heç bir müdafiəsi və ciddi dəstəyi olmayan 25 yaşlı gənc üçün ağır dövr idi. Bıçaq yarası alan Aqil xəstəxanada yatırdı. Ona baş çəkdim. Onun tavana zillənmiş qərib baxışları, danışmaq istəməməsi və sadəcə yanına gələnlərə baxması xatirimdədir.
O zaman 2008-ci ildə mən “Sərhədsiz reportyorlar” təşkilatındakı əlaqələrimdən istifadə edərək Aqilin siyasi sığınacaq almasına yardım göstərmələrini xahiş etdim. Elza Vidal və digər yaxşı insanların sayəsində fransız dilində, heç rus dilində belə danışa bilməyən bu kürdəmirli gənc bir neçə ay sonra Parisdə idi.
Bu hadisələrdən sonra Aqili ilk dəfə 2014-cü il yanvarın sonlarında görürdüm. O, həyat yoldaşı Səidə xanımla Parisin demək olar ki, mərkəzində Vajiro stansiyasının yaxınlığında yaşayır. Kiçik ikiotaqlı mənzil və bir-biri ilə Parisdə qarşılaşan iki azərbaycanlı gənc.
Bu illər ərzində Aqil fransız dilini öyrənib və Sorbona Universitetini bitirib. Hazırda turizm agentliyində çalışır. Ancaq daha ciddi işlər düşünür, baxmayaraq ki, indiki işindən də çox razıdır.
Masa arxasında söhbətimiz ən çox müsahibəyə bənzəyirdi: çox xatirələr yada düşürdü, bəzi şeyləri sanki yenidən yaşamaq lazım gəlirdi.
Görüşümüz münasibətilə o, bahalı şərab (30 illik Haut Medos) açdı (şərabdan başım çıxdığına və dəyərləndirə bildiyimə görə bu jesti qiymətləndirirəm).
Düzünü deyim ki, bu gəncin taleyində xüsusi rol oynadığımı görməsəm də, onun özünü itirməməsindən, sınmamasından, ona göstərilən etimad və dəstəyi yerə vurmamasından çox razı idim.
Burada Aqilə kömək edən hər kəsi yada salmaq yerinə düşər – diplomatlar, hüquq müadfiəçiləri, məmurlar və ona inanıb əl uzadan sadə ürəyiaçıq fransızlar.
İstər-istəməz “Qadın ətri” filminin baş qəhrəmanı polkovnik Sleydin (Al Paçino) monoloqu yada düşür. O, elitar məktəbin şagirdi, saxta şahidliyə təhrik edilən Simz soyadlı gənci müdafiə edərkən deyir: “Siz Simzin qəlbini amputasiya etmək istəyirsiniz – bu, insanın başına gətiriləcək ən dəhşətli hadisədir. Çünki qəlb üçün protez yoxdur! O, gələcəyi almaq üçün özünü satmayıb. Bu, mərdlikdir və qəlbin bütövlüyüdür, əsas olan da elə budur və insan məhz belə olmalıdır.
İndi o, yolayrıcındadır və seçim edir: bundan sonra necə yaşamalı. O prinsipləri seçib, lakin bu, ən çətin yoldur. Onun gələcəyi sizdən asılıdır, onu ələ verməyin, və nə zamansa ondan ötrü etdiklərinizlə qürur duyacaqsınız. Sizi əmin edirəm”.
Aqilə köməklik edən fransızların bir çoxu onun yaxın və doğma adamına çevrilib. Əminəm ki, onlar göstərdikləri səylərə görə peşman deyillər.
Mənə belə gəldi ki, mən də fəxr edə bilərəm.
Şahin Hacıyev
PS: Monparnas, 19 ünvanına “uğursuz” səfərimdən sonra məni gözləyən Aqillə görüşdüm. 6 ildən sonra biz qucaqlaşdıq. Onu süzə-süzə beynimdə belə bir fikir yaranırdı, o hardasa “Monparnas, 19” filminin qəhrəmanı Amedeo Modilyaniyə bənzəyir: hər zamankı kimi boynuna şarf dolayan qarabuğdayı gənc. Yəqin ki, onların taleyində oxşar şeylər axtarmaq yersiz olardı. Bundan əlavə, Paris elə bir planetdir ki, orada narahat ürəklər özünə yer tapa bilər, onların enerjisi isə işə yarayar.
Rəy yaz